Było to w chłodni tej nocy, kiedy zburzono Drezno. Z góry słychać było jakby stąpanie olbrzyma. Były to serie bomb burzących. Olbrzym chodził i chodził. Chłodnia stanowiła doskonały schron. Jedynie od czasu do czasu sypało się wapno z sufitu. [...] Dopiero w południe następnego dnia można było opuścić schron. Kiedy Amerykanie i ich strażnicy wyszli na powierzchnię, niebo zasnuwał czarny dym. Słońce było gniewnym małym punkcikiem. Drezno nie różniło się teraz od Księżyca - ani śladu życia, nic tylko minerały. Kamienie były gorące. W sąsiedztwie nie ocalał nikt.
Zdarza się.

Kurt Vonnegut, Rzeźnia numer pięć

Zaczyna się ostatni etap wojny, Niemcy są zdesperowani, mobilizują całą męską ludność, w tym dzieci i starców. Wtorek, 13 lutego 1945. Drezno zostaje zrównane z ziemią za pomocą bomb fosforowych. Świadkiem tych wydarzeń jest Kurt Vonnegut (w moim osobistym rankingu drugi po Stanisławie Lemie pisarz science fiction ery "zimnej wojny").

Stalagi w Łambinowicach i Cieszynie już nie istnieją. Tysięce więźniów z tych obozów - głównie jednak z Łambinowic (Stalag VIII B / od 1943 Stalag 334 Lamsdorf) - trafia do Zgorzelca. Przez kilka dni miasto jest dosłownie przepełnione budzącymi politowanie ludźmi. Jednak już 10 lutego wielu więźniów z VIII A i 334 wyrusza w drogę na zachód. Ze wschodu ucieka też niemiecka ludność, głównie kobiety, które opowiadają historie o powszechnych gwałtach. Dowództwo VIII OW zostaje przeniesione z Wrocławia do Zgorzelca. W połowie lutego rodziny administracji obozowej Stalagu zostają ewakuowane do Arnau (dzisiaj Hostinne, Czechy)². Miasto szykuje się do obrony, fortyfikacje wznoszone są oczywiście przez jeńców wojennych. Ewakuowana jest też ludność cywilna.

Ewakuacja VIII A będzie procesem trwającym od lutego do maja. Największa część więźniów opuści go jednak w lutym, było to prawdopodobnie ok. 30 000 osób³. Środek zimy - jeńcy w zniszczonej odzieży podążają na zachód. Rosjanie ciągną wóz eskorty niemieckiej. Kolumna rozciągnęła się na 2 kilometry. Wśród maszerujących wszyscy prawie chorzy. Marsz wyczerpujący - 36 km. Jeńcy narażeni na deszcz, śnieg, naloty samolotów. Noce spędzają w obozach wojskowych, fabrykach, koszarach itp. Wszystkie wymienione punkty są narażone na bombardowania. Jeńcy czują sę swobodnie tylko pod gołym niebem. Głód dokucza wszystkim. Otrzymują skromne porcje chleba. Przy drodze kopce z ziemniakami i burakami, mimo pełnej zimy zostały opróżnione. Za jeńcami radzieckimi idą jeńcy innych narodowości. Dziesiątki jeńców pada z wyczerpania⁴. Jeńcy z VIII A wędrują razem z jeńcami z Lamsdorf. Marsz trwa tydzień, po czym docierają do rzeki Elbe (Łaba) - muszą ją pokonać wpław. Tutaj marsz podzieli się na dwie kolumny. Pierwsza gdzie więcej jest jeńców z VIII A, kieruje się do IV i IX OW (Stalagi IV D, IX A, IX B, IX C). Druga rusza przez Sudety do Bawarii.

Wielu jeńców pozostało jednak w odległych komandach VIII A, takich jak Strzegom, Legnica czy Wałbrzych. W większości są ewakuowani przez Sudety, zostaną wyzwoleni przez Armię Czerwoną lub Amerykańską⁵. Jednak losy jeńców z komand są różne, o wielu nie bedzie można znaleźć informacji, szczególnie, że ewidencja jest wadliwa a w okolicy trwa panika i szerzy się anarchia.

Stalag jest już tylko cieniem. Jednak 9 kwietnia przybywa do niego 217 Polaków. Są gruźlikami i są "ewakuowani" z obozu w Tangerhutte. Ciekawe, że zamiast od frontu przesuwani są bliżej niego.

Ostateczna ewakuacja VIII A ma miejsce o 7 rano 6 maja 1945. W obozie pozostaje tylko niewielka liczba chorych i niezdolnych do szybkiej ewakuacji. Ci, kórzy są ewakuowani są ostrzeliwani z samolotów. Rosjanie nie tyle nie chcą co po prostu nie są w stanie odróżnić jeńców od Niemców. Resztki straży obozowej uciekają z VIII A 7 maja w godzinach wieczornych. Mosty w Zgorzelcu zostają wysadzone niedługo potem. Walki trwają całą noc a pierwsi Rosjanie postawią stopę w mieście ok. 6 rano 8 maja⁶. Przed południem tego dnia major Korniłow wejdzie na teren Stalagu VIII A. Na jakiś czas Armia Czerwona przejmnie nadzór nad tym terenem. O tym okresie wiadomo niewiele. Rosjanie nadzorowali Stalag do jesieni - podobno przebywali tam własowcy i cywile.

Dla świata zaczyna się nowy etap - zimna wojna a dla Polski kolejna okupacja. Na Hiroszimę i Nagasaki spadają pierwsze bomby atomowe, rozpoczynając histerię atomową i okres największego rozwoju technologicznego w historii ludzkości. Japonia skapituluje 2 września ale ostatni japoński żołnierz Teruo Nakamura, podda się dopiero 18 grudnia 1974 roku.

Budynki Stalagu VIII A zostaną rozebrane w latach 1946-1948, pozyskane materiały zostaną przeznaczone na odbudowę Warszawy.

::: POPRZEDNIA STRONA ::: ::: NASTĘPNA STRONA :::

Przypisy:

[1] Sekcja kluczowe wydarzenia opracowana na podstawie:
Roman Zgłobicki, Obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu, passim.
Joanna Lusek, Albrecht Goetze, Stalag VIII A Görlitz. Historia - teraźniejszość-przyszłość [w:] Łambinowicki Rocznik Muzealny, 2011 t. 34, ISSN 0137-5199, passim.

[2] J. Lusek, op. cit., s.44

[3] R. Zgłobicki, op. cit., s. 54

[4] R. Zgłobicki, ibidem, s. 54

[5] J. Lusek, op. cit., s. 45

[6] R. Zgłobicki, op. cit., s. 55

Widok z okna jednego z baraków, grafika własna z albumu STALAG VIII A Görlitz (1939-1945)

Panorama obozu, grafika własna z albumu STALAG VIII A Görlitz (1939-1945)

Widok z obozu właściwego na przedobóz, grafika własna z albumu STALAG VIII A Görlitz (1939-1945)

Brama wjazdowa i wieża strażnicza, grafika własna z albumu STALAG VIII A Görlitz (1939-1945)